Overslaan en naar de inhoud gaan

Wandelen in Lviv Oekraïne - Open stad zonder geheugen

foto
Flaneren op Svoboda Prospekt, Lviv
Flaneren op Svoboda Prospekt, Lviv

Aan het begin van de twintigste eeuw was Lemberg, nu Lviv, een van de belangrijkste steden van de Donaumonarchie. En toen raasde de hele Europese geschiedenis van de afgelopen eeuw over de stad. De grens verschoof maar liefst negen keer. Daarbij verloor de stad vrijwel haar gehele bevolking. De barok- en jugendstilgebouwen bleven als bij wonder gespaard en vormen nu een fraai decor voor een bruisend en opwindend stadsleven. Wandelmagazine volgde de multiculturele sporen in Lemberg- Lwów -Lvov - Lviv.

Verschenen in Wandelmagazine 2020-1

Het Habsburgse Lemberg

Auto’s bonken over kasseien, trammetjes wurmen zich piepend over de rails. Ouderwetse geluiden die doen denken aan andere belangrijke steden van het Habsburgse Rijk zoals Praag en Boedapest. De doorleefde gevels aan de groene stadsboulevard Sovoboda Prospekt zijn het mooist, met aan het einde een kopie van de Weense Opera. Het is een warme zomeravond, kinderen dansen in de fontein voor de opera, bloemetjesjurken flaneren onder de kastanjebomen en oudere mannen buigen zich urenlang over hun schaakbord. Het oogt allemaal vertrouwd Oostbloks, alsof het nog de Sovjetstad Lvov is. Maar er skate ook een jonge vrouw met witte engelenvleugels behendig tussen de mensen door. Ze wil graag een tattoo bij ons zetten. De stad is vol muziek uit alle delen van de wereld. Lome reggae, stampende blues of swingende jazz wisselen elkaar af als je langs de straatmuzikanten en concertpodia wandelt.

In de muziek herleeft de multiculturele stad die Lemberg was onder de Habsburgers. Vanaf de stadhuistoren, ruim 60 meter hoog, tellen we de kerken. “Die toren daar, met de vijf spitsen, dat is de Armeense kathedraal”, helpt Anna-Mariia ons op weg, die ons enthousiast door de stad leidt. “Het is de groene kerktoren uit het logo van de stad.” Het lukt ons ook andere kerken uit het logo terug te vinden: de Grieks-orthodoxe Sint Joriskerk, de Oekraïens-orthodoxe Ontslapeniskerk en de Rooms-katholieke Magdalenakerk. “Is er ook nog een synagoge”, willen wij weten. Anna-Mariia wijst naar een gat in de bebouwing. “Daar stond de Gouden Roossynagoge. Die is tijdens de Duitse bezetting opgeblazen, net als de overige 45 synagogen van onze stad. Er staat er nog één, maar die is van na de oorlog.”

 

Het Poolse Lwów

Een feeëriek gezicht, zo mooi staan de kerktorens te pronken in het avondlicht. Maar het stemt treurig dat alleen gebouwen het oorlogsgeweld hebben overleefd. Toen de Tweede Wereldoorlog begon, was maar liefst de helft van de stadsbewoners Pools en vijfendertig procent Joods. De Nazi’s vermoordden de Joden en Stalin stuurde de Poolse bevolking naar Polen, dat na de oorlog nieuwe grenzen kreeg. Ze werden “geruild“ tegen de Oekraïners die daar toen nog woonden. Ook de straatnamen veranderden mee. De groene stadsboulevard Sovoboda Prospekt, Oekraïens voor Boulevard van Vrijheid, heette in de tijd dat de Duitsers er huis hielden Adolf Hitler-ring en daarna Leninboulevard. Het beeld van de Russische leider verrees bij de Opera en werd, naar het schijnt, al in 1990, nog voor de val van de Muur, geruisloos afgevoerd.

De Polen uit Lwów lieten hun overleden familieleden en vrienden achter in de dodenstad, de uitgestrekte Lykachiv begraafplaats. Een kerkhof dat uitnodigt om te wandelen. Tussen woekerende groen en oranje lelies liggen graven als pepernoten verstrooid over de heuvels. Anders dan op onze platte kerkhoven, waar het ene graf verstopt ligt achter het andere, zijn alle grafmonumenten door de hoogteverschillen goed zichtbaar. Vogels fluiten, eekhoorns zwaaien met hun staarten en in de schaduw van dicht gebladerte zit een grafdelver intens genietend te roken. Zijn collega, met een zelfde magere bouw, leunt tegen een groene vrachtwagen, een model dat met zijn robuuste vormen onmiskenbaar stamt uit de Sovjettijd. Verstaan doen we de man niet, maar door het liefdevol strelen van de motorkap begrijpen we dat hij het een geweldige auto vindt. “Waar zijn de Poolse graven?” laten we Google Translate in het Oekraïens vragen. Een blikkerig geluid komt uit onze smartphone, maar toch het werkt. De mannen knikken en lopen naar een eenvoudig graf, een rood-wit lintje om het houtenkruis gewikkeld. “Polski”, zegt de roker terwijl hij naar het lintje wijst. Een houten kruis na zoveel jaren nog in redelijke staat, we verbazen ons er over. Het zijn vooral de graven met Duitse namen die met veel moeite overeind staan, de stenen schuin weggezakt in de modder, het graniet overwoekerd door brandnetels.

De meeste Polen die de begraafplaats bezoeken, en dat zijn er veel, hebben geen oog voor dit soort duistere schoonheid, ze zijn gekomen om hun helden te eren. Strak lopen ze achter de gids aan omhoog naar het ereveld van de drieduizend Verdedigers van Lwów. Die vielen vlak na de Eerste Wereldoorlog toen Oekraïners de vrije West-Oekraïne hadden uitgeroepen. Dat was van korte duur. De Poolse meerderheid kwam in verzet en wist in Versailles te regelen dat Lwów Pools werd. De vervallen graven en monumenten zijn sinds een jaar of vijftien netjes gerestaureerd. Dat lieten de Oekraïners oogluikend toe. De twee leeuwenbeelden in de triomfboog zitten verborgen achter hout, onzichtbaar voor het publiek. Het ging de Oekraïners te ver om hun voormalige vijand naast de graven ook nog hun Poolse leeuwen te gunnen.

Het Russische Lvov

“Lagen hier ook Joden begraven?”, vragen we de portier van de begraafplaats. Hij wijst over het hek naar een paar sportvelden. “Die graven hebben de Duitsers gründlich verwijderd”, zucht hij. Voor tastbare herinneringen aan de Holocaust moet je naar een plek langs de spoorweg aan de noordkant van de binnenstad. Hier dreven de Nazi’s 160 000 Joden bijeen in het getto om ze vervolgens dood te schieten of af te voeren naar vernietigingskampen. Er staat nu uit zwarte steen gehakt Holocaustmonument en, op de plaats van een doorvoerkamp, het ingetogen Territory of Terror Memorial Museum. De wachttoren en de rails met een goederenwagon doen bekend aan. Schokkend zijn vooral de foto’s waarbij geen Holocaustontkenning meer voorstelbaar is.

Opmerkelijke zijn ook enkele objecten achter een schuurtje. Daar liggen vijf heldhaftige soldaten in zwartverweerd koper gegoten tegen het spoortalud gevleid. Sommige hoofden zijn onder het groen van de klimop verdwenen. “Deze hebben we gered van de beeldenstorm die na het uiteenvallen van de Sovjet Unie op gang kwam”, vertelt de blonde Andry die ons rondleidt. We realiseren ons dat er geen fysieke sporen meer terug te vinden zijn uit die tijd, behalve natuurlijk de Chroesjtsjovka’s, gammele Sovjets flats die overal in de buitenwijken zijn neergekwakt. Alle Sovjetkunst is uit het straatbeeld verdwenen en vervangen door beelden van Oekraïense helden 

Het Oekraïnse Lviv

In de nachttrein van Kiev naar Lviv had Igor, onze vriendelijke reisgezel, al gezegd dat we op weg waren naar de hoofdstad van het Oekraïens nationalisme. Lviv, die bruisende open stad met zijn swingende straatmuzikanten en gezellige terrassen, een bolwerk van nationalisme? We kunnen het moeilijk geloven. Maar al snel komen we er achter dat je in Lviv beter geen Russisch sprekende toerist kunt zijn. “Slava Ukraini, lang leve de Oekraïne”, moesten we zeggen om binnen te komen, was ons verteld. Op het centrale Rynokplein zijn we een steegje ingelopen en een trappetje afgedaald. Na het uitspreken van het geheime wachtwoord gaat de houten deur open en houden twee rondbuikige mannen in camouflagepak ons met stengun staande. “Moskals?”, snauwen ze ons toe. Nee we zijn geen Russen, dus mogen we binnen treden. Ja, in wat eigenlijk? De donkere gangen en kamers hangen vol camouflagenetten en allerlei spullen uit de legerdump. Daartussen drinken mensen hun Pravda, het ambachtelijke bier van Lviv, en smikkelen ze van geurige worsten en knapperige varkensoortjes. Gedesoriënteerd lopen we door dit themarestaurant Kryjivka dat een bunker van het Oekraïense Bevrijdingsleger moet voorstellen. Ze streden aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in de bossen tegen de Polen en Russen, waarbij ze niet schuwden te collaboreren met de Nazi’s. In een nis hangt een portret van hun leider Stepan Bandera, die door een deel van de bevolking wordt vereerd vanwege zijn onverzettelijkheid voor de Oekraïense zaak en door een ander deel veroordeeld vanwege zijn Nazisympathieën. Zin om in de bunker een biertje te drinken hebben we niet meer. Dat doen we op de hoek bij de buren in het Pravda bierhuis. Daar is het gezellig, daar toetert het huisorkest er op los. De trompet afwisselend hemelwaarts geheven en dan weer recht op de zaal gericht. We krijgen er geen genoeg van, maar na een uurtje is het afgelopen. Samen met de andere bezoekers rammen we met plastic flessen op de tafels om het huisorkest te verleiden verder te spelen. Lviv, met je beladen verleden en bruisende stadsleven, je bent een bijzondere stad.

Reiswijzer

De groene stad Lviv, even groot als Amsterdam, ligt in het uiterste noordwesten van de Oekraïne op 70 km van de Poolse grens.

Bereikbaarheid

Vanaf Hengelo is de trein via Berlijn en Polen binnen een etmaal in Lviv. Er is geen rechtstreekse vlucht van Nederland naar Lviv. Overstappen in Warschau of Wenen.

Horeca en overnachten

Er is een breed aanbod aan cafe’s, restaurants en hotels. Aanrader is het Beer Theatre Pravda op Rynok plein 32. De brouwer is onder meer geinspireerd door de Amsterdamse brouwerij het IJ.

Wandelen

Op de kaart hieronder staan de locaties van plekken die in het verhaal aan de orde komen. Deze kaart is ook op smartphones te bekijken. 

Een stedentrip Lviv is goe te combineren met wandelen in de uitgestrekte Pripjatmoerassen en de Karpaten

Meer weten:

Toeristische informatie over de stad www.lviv.travel  en www.inlviv.info

Museum Territory of Terror territoryterror.org.ua

Lychakiv begraafplaats op Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Lychakiv_Cemetery

regio