Overslaan en naar de inhoud gaan

Verliefd op Finse forteneilanden

foto

Hou je van  verstilde stukjes land in zee? Ga naar de scherenkust in Zuid-Finland. Als je alle rotspunten meerekent, kom je misschien wel in de buurt van de honderdduizend. Sommige eilandjes staan onder militair gezag, verboden land met een grote aantrekkingkracht. Stap voor stap trekken de militairen zich terug uit hun geheime gebiedjes.

Verschenen in Wandelmagazine 2018-3

Meer foto's

Op het voetveer naar het voormalige militaire eiland Örö zit een meisje van een jaar of achttien, negentien te genieten van het zonnetje, een boek op schoot. Ze studeert godsdienstwetenschappen. Of ze zelf gelooft, willen we weten. “Nee, dood is dood,” zegt ze met een stralende glimlach. Ze gaat, net als andere studenten, een paar maanden werken op Örö. “Je kunt er zo’n echte militaire fiets huren om over het eiland te rijden”, zegt ze als een volleerd pr-medewerkster. Een klein uur duurt de overtocht, dan schuurt de flank van de boot tegen het steiger van de jachthaven. De meeste bezoekers zeilen er met hun eigen boot heen, een tussenstop op een tocht door de Finse archipel. Tot drie jaar geleden was hier geen jachthaven, de militairen kwamen aan wal op de noordelijke punt van het eiland. De huidige President Sauli Niinistö, de twaalfde in rij van het nog maar honderd jaar oude Finland, mag graag vertellen hoe hij daar ooit als dienstplichtige gehard werd in het krijgsbedrijf. Bij aankomst, laat in de avond, ging de knoet er meteen overheen: eerst moest Sauli naar de zuidpunt marcheren voor een leeg matras om die vervolgens in het noorden te vullen met stro. Pas toen mochten ze naar de slaapbarakken en die staan, het zal u niet verbazen, in het zuiden. De Lange Misère heet de kasseienweg waarover de president met zijn matras zeulde. De weg voert nu mannen en vrouwen in vrijetijdskleding naar hun favoriete luierplekje op glad geslepen graniet. Lekker warm liggen is het daar, ooit een plek waar een ijslaag van maar liefst 3 kilometer dik lag te drukken op de rotsen.

Keten van zeeforten

Slapen doen we in  ossenbloed-rode  barakken, half verscholen tussen mooie dikke  elzen. Het zijn de Russen die ze hebben neergezet, degelijke houten gebouwen met hoge ramen en fraai bewerkte daklijsten. De fortificaties en barrakken op het eiland stammen uit een tijd toen Finland nog deel uitmaakte van Tsaristisch Rusland. Aanleiding was de verloren slag in de Straat van Tsushima in 1905, waar de Japanse Keizerlijke Marine bijna de hele Russische vloot in de pan hakte. Het voelde als een mokerslag, niet alleen in Rusland, maar ook daarbuiten: voor het eerst had een westerse vloot het afgelegd tegen een niet-westerse vloot. De schrik zat er in: zonder oorlogsschepen kon de Duitse marine zo opstomen naar de hoofdstad Sint-Petersburg. Binnen twee jaar werd er een keten van zeeforten langs de Finse en Estse kust uit de grond gestampt. De machtige kanonnen bestreken de hele Finse Golf.

In de buurt van de barakken en de commandantwoning , ook wel ‘Het Oog’ genoemd, staan de Russische Obukhovskii kanonnen als schildwachten hoog op de rotsen. Een jonge man in camouflage broek aait voorzichtig de 16 meter lange loop. Enthousiast roept hij iets tegen zijn vader. Verstaan doen we hem niet, hij spreekt Fins. Misschien dat hij, net als wij, onder de indruk is van het bereik: bijna 45 kilometer. Zevenenzeventig keer is er mee geschoten, waarvan 57 om te oefenen.

Zeekool en wildemanskruid

Op de kiezelstranden aan de westkust kraken de mosselschelpen onder onze schoenen. Zeekool en zeepostelein determineren we met de Pl@ntnet app. Even de smartphone bij het plantje houden en je weet zijn naam. Reuze handig en de makers van de app krijgen informatie over het verspreidinggebied van de soort. Een voor Finland heel bijzondere plant is Wildemanskruid. Ze groeien op het rulle zand van het voormalige exercitieterrein, vlakbij de mast waaruit marsmuziek klonk. Om te voorkomen dat de eilandbezoekers de bloemetjes vertrappen, staan ze achter rood draad. Keurig op afstand gaan haar bewonderaars door de knieën, en zoomen in.

‘Hallo’ zwaait de man zonder rechterarm. We komen elkaar steeds weer tegen, dat heb je op eilandjes. Hij is op weg naar de noordpunt. “Het is daar zo stil en leeg”, had hij eerder op gedempte toon gezegd. Het is er zo kaal dat Jaakko Kullberg alleen daar geen vlinders kan vangen. ’s Nachts branden overal de lampen van zijn vallen. De vlinderman van de Universiteit van Helsinki doet al tientallen jaren onderzoek naar de migratie van vlinders. Nooit geweten dat die beestjes over de Finse golf heen konden komen. Bij stevige wind vliegen ze omhoog en laten zich dan over het water blazen.

Tail wind

Markus, de beheerder van het andere nationale park, dat we bezoeken, Itäisen Suomenlahden, begroet ons hartelijk in een cafetaria aan de kade van Kotka. Zijn werkgebied is het eilandenrijk in Finse Golf dat grenst aan Rusland. Hij vaart ons naar Ulko Tammio, het eiland aan de grens van de archipel. Met zijn paardenstaartje, oorring en sikje oogt hij meer als een vriendelijke hippie dan als een doortastende schipper. Maar, we kunnen het nu al wel verklappen, dat blijkt een vooroordeel.

 “Het is een uur varen, met de wind in de rug”. ‘Tail wind’ noemt Markus dat. “Zien jullie die rode stippellijn?” wijst hij op de kaart. “ Als je daar overheen vaart, heb je een speciale vergunning nodig. Een stukje verder zit je al in Russische wateren en de vaarroute naar Sint-Petersburg”. Het is de snelst groeiende scheepsroute ter wereld, krijgen we te horen. “Een wonder dat er nog geen rampen zijn gebeurd en stookolie onze stranden heeft besmeurd”, zegt onze schipper bezorgd. Ingesnoerd in felrode zwemvesten stuurt hij ons in een min of meer rechte lijn door een mijnenveld van rotsklompen en lage eilandjes. Hoe verder van de kust hoe kaler de eilanden. Nog sneller dan verwacht zetten we voet aan land. Een eiland met een mix van weelderige natuur en verassend cultureel erfgoed. Onder het bladerdek van elzen, die hier zo machtig zijn als een eik, kleurt het groen en wit van lelietjes van dalen, salomonszegel en dalkruid. Een weelderige deken van rendiermos strekt zich over de rotsen uit. Overal liggen mitrailleursnesten verborgen, overwoekerd als tempels van Angkor Wat in het Cambodjaanse oerwoud.

Verloren oorlogen

Vanaf de uitkijktoren op de top van het eiland kijken we uit over de vaarroute naar Sint-Petersburg. Joekels van schepen glijden langs de horizon, zo groot dat alle Finse beren er met gemak in zouden passen. In de verte torent het Russische eiland Suursaari boven de horizon uit. Ongewoon hoog in een omgeving waar de buureilanden niet veel meer zijn dan een streep in zee, onzichtbaar door de bolling van de aarde. Ooit was Suursaari Fins. In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog kwam daar een einde aan. Stalin eiste, om zijn positie ten opzichte van Hitler Duitsland te versterken, in oktober 1939 alle eilanden in de Finse Golf op. Finland weigerde, maar moest na de verloren Winteroorlog met Rusland het hoge eiland alsnog aan Rusland afstaan. En dat niet alleen. In totaal verloor Finland een tiende van zijn oppervlak.

De wind klopt schuim op de golven. “We kunnen niet terug”, zegt onze schipper zonder een spoor van twijfel. Eerst vinden we dat wel spannend, maar na een tijdje komt er een kras op onze eilandliefde. Komen we nog, met onze terugreis al geboekt, tijdig op het vasteland? We doen ter afleiding nog een rondje eiland. Verscholen tussen de bomen ligt een rode autiotupa, een hut waar je bij noodweer onderdak kunt vinden. We nemen een kijkje: zes bedden en een kast met wat etenswaren. Op de tafel een kaartspel met plaatjes van de hoofdrolspelers uit de film ‘De onbekende soldaat’, een verfilming van de gelijknamige roman van Väinö Linna. Het gaat over een groep Finse soldaten in de Vervolgoorlog van 1941 -1944. Na de verloren Winteroorlog van 1939 probeerden de Finnen in samenwerking met de Duitsers hun verloren gebieden, waaronder Suursaari, terug te veroveren. Bijna alle militairen van het kaartspel zullen het einde van de oorlog niet halen, ze leggen het loodje. Alleen de held van Markus en alle andere Finnen, Rokka overleeft het. Moeiteloos pikken we zijn olijke kop uit het kaartspel.

 “We gaan”, gebaart Markus, het waait wat minder hard. Hij wurmt zijn hele lijf in een groen rubberpak en dan varen we met volle kracht de baai uit. Het zeewater kletst in onze gezichten, de boot klapt van de ene golf op de andere. Die fijne rugwind van de heenreis blaast ons nu recht in het gezicht. Markus zoekt steeds de luwte van de eilanden op. Geen rechte lijn, maar hoppen van eiland naar eiland. Lekker in de maag voelt het allemaal niet. Eilandliefde, ook die is niet voor eeuwig en altijd.

Wandelwijzer

Öro ligt in het nationale park Finse Archipel. Het is van 1 juni tot begin september dagelijks bereikbaar met een veer uit Käsnäs. Aansluitend is er een snelle bus uit Helsinki. Op het eiland kun je overnachten op de camping (gratis) of in een hostel of hotel. Ook zijn er vakantiewoningen te huur. Er zijn geen winkels, maar wel een restaurant en een café. Alle praktische informatie en een kaart met wandelroutes is te vinden op www.visitoro.fi

Ulko-Tammio is alleen in de weekenden van juni en juli te bereiken met de waterbus vanuit de haven van Hamina. Er is een rechtstreekse bus van Helsinki naar Hamina (liput.matkahuolto.fi ). Je kunt er gratis kamperen of slapen in een hut. Eten moet je zelf meenemen. Water, brandhout en wc papier zijn vrij beschikbaar. Achtergrondinformatie www.nationalparks.fi/en/gulfoffinlandnp.

Het boek van Väinö Linna  is vertaald in het Nederlands: ‘De onbekende soldaat’ , Uitgeverij Conserve.

regio