Ooievaar, zweefvliegtuig, raket

Eerst willen we uitzoeken wat dat geheimzinnige cirkeltje op de luchtfoto voorstelt. Zou best eens een lanceerplatform kunnen zijn. De weg er heen oogt heel gewoontjes, maar dan staan we voor een hek met daarachter een verlaten legerbarak. Het hekwerk is onneembaar hoog, maar heeft gelukkig grote gaten. Even later staan we dan midden in de cirkel. Hij is omsloten door een aarden wal waarin opslagplaatsen verstopt zitten. Hier, fluisteren we tegen elkaar, stond misschien wel een metershoge verrijdbare toren met daarin geklemd een V-2 raket. Die sluipmoordenaars waarmee de Duitsers onder meer Londen vanuit het Haagse Bos bestookten. Vreemd dat niet alles overwoekerd is, vinden we. Later horen we dat het Volksleger van de DDR er tot aan de Wende zijn explosieven opsloeg.

In de haven bij de elektriciteitscentrale is het een gezellige boel, vuurspuwers en clowns proberen kinderen naar hun voorstelling te lokken. Een ideale plek om even uit te rusten met een fles Weizenbier voor we de voormalige centrale, omgetoverd tot Historisch Technisch Museum Peenemünde, gaan bezoeken. Het topstuk van het museum staat voor de centrale: een originele V2-raket. Wat lijkt dat ding sprekend op de maanraket van Kuifje! De creatie van striptekenaar Hergé ziet er door de rode in plaats van zwarte blokken wel vrolijker uit. “Wahnsinn was hier passiert ist”, horen we een man tegen zijn vrouw zeggen, terwijl ze omhoogkijken naar de punt van de raket. Volgens hem was het project ontwikkeld over de ruggen van tienduizenden dwangarbeiders en gevangenen uit concentratiekampen. Nee, hij is hier niet heen gekomen uit bewondering voor het werk van Wernher von Braun, dat is duidelijk.

Het megalomane karakter van het Nazi-project is vooral invoelbaar door de enorme binnenruimtes van de centrale. In de kleinere kantoorruimtes is er veel aandacht voor het leed dat de voorloper van het ruimtevaartproject teweeg heeft gebracht. We treffen er Johannes ter Morsche uit Almelo, onthoofd in de nacht van 2 op 3 februari 1943. Hij was getrouwd met een Duitse vrouw uit Zinnowitz op Usedom en werkte als monteur in Peenemünde. Informatie hierover speelde hij door naar de geallieerden. Later vinden we in Zinnowitz een monumentje met zijn naam en die van anderen, allemaal leden van een Duits-Poolse verzetsgroep.

We willen helemaal naar het uiterste puntje van wat de Duitsers zo treffend Denkmal-Landschaft Peenemünde noemen. Daar ligt Prüfstand VII, de belangrijkste lanceerplaats. Van dat platform zijn verreweg de meeste V-2’s richting Oostzee afgeschoten. Al snel lopen we tegen hekken aan met borden “Verboten, Lebensgefahr“. Shit, waarom is alleen dit deel tot Sperrgebiet verklaard? Is het een slimme manier om vogels een rustplaats te bieden en de natuur zijn gang te laten gaan? Net als we onverrichterzaken terug willen keren, ontwaren we een legerbusje uit de DDR-tijd. We mogen meerijden met Joachim Staathoff op zijn excursie door het hart van de voormalige testlocatie. Als we plaatsnemen in het oude busje zijn we verbaasd dat onze vijftien toergenoten zonder mondkapje op elkaar gepakt zitten. In het Sperrgebiet komt volgens ons het grootste gevaar niet van de explosieven, maar van het virus.

Stapvoets rijden we over een kaarsrechte betonweg. Vanuit het busje staren we naar niets anders dan naaldbomen, zelfs een open plek ontbreekt in dit saaie bos. Veel fantasie is nodig om te bedenken dat hier ooit Europa’s modernste tech-complex lag. Staathoff houdt al rijdend een tablet omhoog waarop filmpjes te zien zijn uit de tijd dat het hier vol stond met gebouwen. Daar, knikt hij met zijn hoofd, stonden vroeger deze fabriekshallen waar de V-2’s in elkaar werden gezet. Op het filmpje zien we gigantische gebouwen waar mensen in- en uitlopen, geen boom te zien. Later vertelt de excursieleider, terwijl hij oogcontact zoekt met ons, dat bij de bouw van de windtunnel Siegfried Erdmann betrokken was, zeg maar de Wernher von Braun van Nederland. Alhoewel de raketgeleerden medeverantwoordelijk waren voor oorlogsmisdaden tegen burgers, zijn ze na de oorlog niet door de overwinnaars veroordeeld maar als oorlogsbuit verwelkomd. Veel kwamen er bij de Russen terecht, Von Braun wist het zo handig te spelen dat hij door de Amerikanen werd ingelijfd. Erdmann klom op tot een gerespecteerde hoogleraar in Delft. Hij bouwde een Nederlandse windtunnel, waarin voor het eerst in Europa zes keer de geluidssnelheid werd bereikt.

Onder de ingenieurs van Peenemünde waren er ook die een kritische noot plaatsen, zoals Walter Thiel. In een rapport maakte hij glashelder dat de door Hitler gewenste 100.000 raketten per jaar bij lange na niet geproduceerd konden worden. Slechts 4000 was haalbaar. Zijn sommetje was heel simpel. Naast een enorme hoeveelheid vloeibare zuurstof werd elke raket gevuld met vier ton alcohol. Voor het stoken van die hoeveelheid alcohol waren veertig ton aardappelen nodig. Zelfs als alle Nederlandse aardappelen zouden worden geroofd was dat onvoldoende om aan de wensen van de Führer tegemoet te komen. Op 17 augustus 1943 nam Ingenieur Thiel mondeling ontslag, iets wat hem geweigerd werd. De volgende dag stierf hij samen met zijn gezin in het ingenieursdorp door een zwaar bombardement van de Royal Air Force. De productie van de raketten werd binnen 4 maanden verplaatst naar een ondergrondse fabriek in de Harz.

Brr, na de zware kost van Peenemünde zijn we toe aan iets lichters en trekken verder landinwaarts de Oderdelta in. Hoog in een groepje olmen dansen twee vogels met fladderende vleugels op een groot nest van grove takken. “Die jonge zeearenden nemen vliegles”, fluistert meneer Warmbier. We mogen zijn verrekijker vasthouden om ze dichterbij te halen. Norbert Warmbier, die niet meer zo makkelijk loopt, komen we tegen op een verlaten spoorlijn dwars door het Stadsbruch, een uitgestrekt moeras langs de boorden van de Peene en de Oder. Het is één groot bomenkerkhof waar wolken aalscholvers onrustig rondvliegen tussen wit uitgeslagen boomlijken. Een apocalyptisch landschap. “Het is niet de bijtende schijt van deze voorhistorische vogel maar de mens die de bomen het leven ondragelijk heeft gemaakt”, weet Norbert. “Na de Wende legden de uitgestrekte collectieve landbouwbedrijven het loodje en zette de overheid de polder onder water." Norbert is na een paar duizend krantenartikelen over de wonderen van de natuur nog steeds enthousiast over de rijke flora en fauna. Vandaag vooral als hij de roodmus hoort. Zien doen we die kleine vogeltjes slechts in een flits. Als troost kwettert hij de mus met de rode kop vrolijk na: “wie-tjoe witjoe”. Door klimaatsverandering rukt dit beestje uit het oosten op. Ook de bever en het hert doen dat. Trots vertelt hij over een kop boven een van zijn artikelen in Bild Zeitung: “Die Stadt Anklam von geilen Hirsch übernommen”.

In dit slaperige Hanzestadje aan de Peene zijn nog lang niet alle gaten opgevuld die de twintigste eeuw in de bebouwing heeft geslagen. In de laatste ronde zijn zelfs enkele betonnen DDR-flats platgegooid. De alleraardigste nieuwbouw van rode baksteen grijpt terug naar het Hanzeverleden. Na een korte zomeravondwandeling is snel duidelijk wie de beroemdste inwoner van de stad is: de eerste mens die vloog, Otto Lilienthal. Er is zelfs een intiem Otto Lilienthal-museum. We zijn vooral onder de indruk van de met zorg geselecteerde en geschilde twijgen en takken waarop het witte linnen van de vleugels is gespannen. Precies een ooievaar die Otto in zijn jeugd aandachtig bestudeerde. Prachtige tekeningen maakte hij ervan. Lilienthal zou, het zal niet verbazen, bij zijn tweehonderdste zweefvlucht zijn nek breken. Zijn grootste verdienste voor de luchtvaart is dat hij de draagkracht van de vleugel wist te vergroten door ze een curve te geven, zoals bij de ooievaar. Wel jammer dat we die vogel niet zagen zweven boven Usedom.