De Strijper Aa kronkelt weer als vanouds

Licht euforisch loop ik door een ruige weide om het ondoordringbare moeras van de Strijperheg heen waarop alle paden doodlopen. Het is een van mijn sluiproutes om vanuit het huis van mijn vader in het fraaie gehucht Leenderstrijp een ommetje te maken. Dit keer om te zien wat het waterschap uitspookt met de beek. Tot mijn verbazing waad ik door enkele centimeters glashelder water. Soms grote plassen, maar vaker zit het water verstopt in het hoge gras. Goed, het heeft twee dagen geleden gestortregend, maar niet zoveel als in Zuid-Limburg, Ardennen en Eifel, waar een zondvloed zich door de nauwe straten perste. Zo snel, zo zeiknat. Dat had ik niet verwacht.

Al ruim vijftig jaar wandel ik rond Leende, het geboortedorp van mijn moeder. Mijn opa Peerke de Post ging in de oorlog nog ‘klotten’ in de Strijperheg. Dat was Linds voor turfsteken. Afgezien van een vage jeugdherinnering aan een spartelpartij in het stromende beekje, weet ik niet beter dan dat de Strijper Aa stilstaand water in een brede, rechte sloot was. Een beek kon je het eigenlijk niet noemen.

Onverwachts was het opeens anders. Er ronkten graafmachines en overal lagen hopen grond. Zwart en geel. Boven op een lichtblauwe zeecontainer met grote oranje letters KIJK kon je zien wat er aan de hand was: een stuk land was van de akkers en weilanden afgesnoept en afgegraven. De kale oevers van het beekje waren niet meer steil maar flauw hellend. In de zandbedding was een piepklein waterstroompje te zien, dat slingerde en stroomde. Naast de container stond een bord met: “Herinrichting Oude Strijper Aa”. Nieuwsgierig begin ik mijn ommetje langs het schouwpad van de Strijper Aa richting de Heg. Overal slingert het waterstroompje. En waar ik altijd langs het water tussen de bosjes van de Dolingerputten liep, is nu geen water meer te bekennen. Dichtgegooid die brede sloot. Als je niet weet waar hij liep, zie je er niks meer van.

Ik volg de nieuwe loop. Eerst door een breed, laaggelegen gebied waar de bochten nog uitbundiger zijn. Dan snijdt de beekloop zich door een rug. Het snelstromende water knaagt aan de oevers in de buitenbochten. Ik kom uit op een zandpad waar een bakstenen brug ligt. Mijn vader weet me te vertellen dat daar vroeger de Oude Strijper Aa onderdoor stroomde. Ik heb daar nooit vliedend water gezien, maar nu stroomt er water onder de brug door. Na een wijde bocht kom ik op de plek waar je altijd langs het schouwpad van die saaie Aa liep. Toen op een smal strookje gras tussen prikkeldraad en steil sloottalud. Nu over een breed stuk kaal zand aan weerszijden van het kronkelstroompje. De regen heeft grillige rillen in het roodgele zand gesleten. De kapot gereten drainagebuizen steken uit de oever. Vlak voor de Heg ligt nog een stukje van de ruilverkavelingssloot. Ik steek een lange tak in het water en schat dat de bodem van het kronkelende beekje zo’n zestig centimeter hoger ligt dan de slootbodem. Vandaar dat het zoveel natter is geworden.

In 1973 liet mijn oom Tonnie me tijdens een logeerpartij in hun houten sprookjeshuis aan de Strijperstraat een rouwadvertentie zien. Daarin kondigden de Europese rivierkreeft en een beeksteenvlieg het overlijden van hun leefgebied, de Strijper Aa, aan. Ze woonden in de laatste gave laaglandbeek in Noord-Brabant, waarin het water altijd stroomde, diepe en ondiep plekken te vinden waren en schaduw en zonlicht elkaar afwisselden. Daar voelden de zeldzame kreeft en steenvlieg zich thuis.

De advertentie was natuurlijk opgesteld door natuurbeschermers die probeerden om het rechttrekken en verdiepen van de beek in het kader van ruilverkaveling Strijper Aa-Budel tegen te gaan. Ik lees in de handelingen van de Tweede Kamer uit die tijd het antwoord van KVP-minister Van der Stee op de Kamervragen van lid Giebels (P.v.d.A., ja nog met puntjes) waarin hij vraagt om het gebied als landschapspark te beschermen en de beekloop te behouden. De minister wees dat verzoek af mede om “dat aankoop van de gronden (nodig om de natuur te behouden, red.) … binnen een redelijke termijn in de praktijk niet uitvoerbaar moet worden geacht.” Dat bleek goed ingeschat, zelfs toen de bordjes in Den Haag waren verhangen en de natuur langs de Oude Strijper Aa alle ruimte zou krijgen.

Hans van der Kruis woont in het laatste boerderij van Strijp. Ruim tweehonderd paarden in ruste heeft hij rondlopen. “Dat kunnen springpaarden zijn die een slepende blessure hebben opgelopen of rijpaarden die te oud zijn om nog hun baasje rond te rijden”, vertelt de paardenpensionhouder. “Hier krijgen ze een prachtige oude dag en de baasjes mogen zo vaak langskomen als ze maar willen.” Hij is 25 jaar geleden met zijn pension begonnen en het bedrijf is langzaam uitgegroeid tot een van de grote in zijn bedrijfstak. “Op mijn zeventiende heb ik zeven hectare van het varkensbedrijf van mijn vader overgenomen. Toentertijd had je als varkensboer nog aanzien.” In de jaren negentig werd dat onder invloed van de toegenomen zorg voor natuur, milieu en dierenwelzijn anders. “Ik kreeg het gevoel dat ik als een crimineel werd beschouwd. Na de mond- en klauwzeercrisis besloot ik om niet meer tegen de stroom op te roeien, dat was een verloren strijd, maar mee te gaan in de beweging”, vertelt hij trots. Langzamerhand kon hij steeds meer grond kopen of pachten. Op dit moment is het bedrijf 200 hectare groot.

Ik loop met Hans een stukje langs de kronkelende beek. “Kijk deze stroken aan beide kanten van het water heb ik aan het waterschap verkocht”, glundert hij met een knipoog. “Daar kunnen ze hun gang gaan.” Achter het hek staat een kudde van zo’n 25 paarden van allerlei kunne en kleur. Een bruine hengst draaft uitgelaten hinnikend rond. Het oogt als de weidse Afrikaanse savanne. “Hartstikke mooi toch, dat ze weer kuddegedrag gaan vertonen. Volgens mij hebben ze het uitstekend naar de zin. Dit is voor mij echte natuur; natuur waar je ook je brood mee kunt verdienen.”

“Voor ons begon de tijd te dringen”, vertelt mijn vaders buurman Wim, die bij het Waterschap De Dommel werkt en betrokken was bij de herinrichting van het beekje in zijn achtertuin. “Het waterschap zat met de wettelijke verplichting om voor 2023 de waterhuishouding van de Strijperheg en het aangrenzende Leenderbos en de Grote Heide op orde te brengen”, legt Wim geduldig uit. “Dat is een Natura 2000-gebied waarvan de natuurwaarden sterk onder druk staan van verdroging en hoge stikstofbelasting.”

Al sinds eind jaren tachtig wil de overheid het gehele stroomgebied van de Oude Strijper Aa opnemen in een nationaal natuurnetwerk. De Haagse ambtenaren die werkten aan een nieuw natuurbeleidsplan, waren tot de conclusie gekomen dat het beschermen van kleine versnipperde natuurgebiedjes niet werkte en dat er gestreefd moest worden naar een samenhangend netwerk van grotere natuurgebieden. Decennialang probeerden overheden en natuurbeheersorganisaties alle grond langs de bovenloop van de Oude Strijper Aa van boeren te kopen. Af en toe informeerde ik of er al percelen waren aangekocht. Dat mocht geen naam hebben. Het ging nog slechter dan minister Van der Stee de Kamer had geschreven. Toen tien jaar geleden de breker Henk Bleeker het nationale natuurbeleid over een andere boeg gooide, verwachtte ik dat het er nooit meer van zou komen. Maar de provincie, het waterschap en Staatsbosbeheer hielden stug vast aan hun voorgenomen koers.

En toen opeens begon het te schuiven. Een boer met enkele percelen langs de Aa overleed en het waterschap kon ze kopen. Staasbosbeheer ruilde grond die ze elders in bezit had met een andere boer en vooral: er was Hans de paardenvertroetelaar. Die had veruit de meeste grond in het gebied dat bij herinrichting van de Oude Strijper Aa veel natter zou worden. Als Hans een gangbare melkveehouder was geweest zou dat het einde van zijn bedrijf betekenen. Maar hij houdt paarden. Als hij minder paarden per hectare zou kunnen houden, zou hij er bedrijfsmatig uit kunnen met een hogere grondwaterstand en minder bemesting. Dankzij een subsidieregeling waarbij de eigenaar tegen een eenmalige vergoeding zijn landbouwgrond een natuurbestemming geeft, kon Hans meer grond kopen. Nu loopt hetzelfde aantal paarden over een veel groter gebied en is de paardendichtheid afgenomen tot een niveau dat ruimte biedt voor de natuur die de overheid beoogt. “Ja, die Henk Bleker deed ook goeie dingen”, zegt Hans. “Hij heeft de geesten rijp gemaakt voor het idee dat niet alleen Staasbosbeheer en Natuurmonumenten maar ook boeren geld moeten kunnen krijgen om natuurgebieden te ontwikkelen.”

Later wandel ik met mijn zus Dorien langs de beek. Ook zij is enthousiast, vooral dat er zoveel sloten zijn dichtgegooid en drainagebuizen zijn opgeruimd. Pure winst voor de omliggende moerassen en heiden. Toch is mijn zus, gedreven docente biologie, ook kritisch. “Die paarden houden de weiden zo kort, dat plantjes gewoon niet de kans krijgen om te bloeien. Zo blijft de biodiversiteit vrij laag, denk ik. Geef mij maar de echte natuur van de duinen of moerassen.” Ze heeft natuurlijk gelijk, maar de enorme vernatting was alleen mogelijk dankzij boeren zoals Hans die mee willen bewegen en nieuwe kansen zien. Ik begin zowaar toch nog een lichtpuntje te zien in de duistere periode Bleker.