Romantisch Rügen met Caspar David Friedrich

De golvende akker in het zuidoosten van Rügen gloeit in de gouden avondzon; het graan lijkt al rijper dan je zou verwachten. Een wandelspoor slingert door het graanveld van eikenbosje naar eikenbosje, die als eilandjes in het open veld liggen. Als je door het laaghangende lover van zo’n eiland de schaduw in stapt, liggen tussen de stammen grote granieten blokken gestapeld tot een hunebed. We gaan op de knieën om in het duistere hol onder de deksteen te spieden. Natuurlijk ligt er niks meer, maar toch… Onze romantische inborst krijgt alle ruimte als we ver weg ook nog de roep van de bosuil menen te horen. Bij nader inzien blijkt het geheimzinnige gefluit niet van een uil, maar van een stoomtrein, die met een prachtige rookpluim door het glooiende landschap tuft. 

Op de goudgele sepiatekening “Hünengrab am Meer”, het eerste kunstwerk van Friedrich met een hunebed, domineren grillige eiken met iele zijtakken. Later, zoals “Spaziergang am Abenddammerung” zet hij grote zwerfkeien prominent in beeld en laat hij de hemel spreken. De kunstenaar durfde pas laat met olieverf aan de slag te gaan en wolken schilderen vond hij moeilijk. Helaas moeten we het spektakel van de avondschemering, waar Friedrich zo van hield, aan ons voorbij laten gaat. Het is nog een stevig tippel langs fraai bomenlanen naar ons hotel.

Het is wolkeloos rond de langste dag van het jaar; de zon lijkt de horizon maar niet te willen raken en de maan komt maar even boven de kim. Best moeilijk om nu met Friedrich mee te voelen. Om toch zo dicht mogelijk bij de beleving van Caspar David te komen, passen we ons wandelritme aan. Niet meer laat dineren á la Méditerranée, maar na het avondeten het lange avondlicht in. Onder de majestueuze essen van het kerkhof van Groot Zicker eten we een heerlijke flammküchen. Natuurlijk met een fikse pint om de benen soepel te maken. Over de kasseien lopen we tussen kleurige huizen met rieten daken en fleurige tuinen het dorp uit, de grazige heuvels in. Het landijs heeft de heuvels in gestroomlijnde vormen geperst. De zachte “huid” van wuivende graspluimen en gele en paarse bloemen betoveren. We lopen over de glooiende rug met zowel links als rechts de zee naar de plek waar de zon in de zee zal zakken. De schaduwen worden steeds langer. Stilte en kalmte, zelfs het gekrijs van meeuwen is opgehouden. We gaan erbij liggen, een moment voor reflectie en rust. Net voor het allerlaatste straaltje zonlicht keren we terug in het dorp met de grote essen. 

In de verte, aan het einde van een wijde strandboog, zien we bij Sassnitz de krijtrotsen omhoogrijzen uit zee. Niet sprankelend wit zoals Friedrich ze ruim tweehonderd jaar geleden vastlegde op “Frau am Strand von Rügen”, maar vooral groen. We staan op een vervallen bakstenen kademuur waar de golven op kapot slaan. Tussen de kleurige graffiti lezen we “Das Volk will Frieden! Politiker & Lobbyisten zuerst an die Front.“ Dat was ooit heel anders. Het Duitse volk aanbad de Führer. Die liet om het volk nog meer naar zijn hand te zetten een megavakantieoord aan deze fraaie baai bouwen. Voor iedereen zou er zicht op zee zijn in een reeks flats van zes verdiepingen hoog en in totaal 4,5 km lang die keurig met de strandboog mee buigt. Maar liefst 20 000 mensen zouden hier, aangevoerd in treinladingen van tweeduizend, vakantie komen vieren. ’s Ochtends vroeg zou de ene helft naar de ontbijtzaal trekken, terwijl de andere verplicht zwemonderricht diende te krijgen. De industriële aanpak doet ons denken aan de Shoah. Brrrr.. 

Het vakantieoord kwam slecht is ruwbouw gereed. Geen Germaanse arbeider ging er op vakantie. Eerst trok Hitler ten strijde. 'MACHT Urlaub', waarmee de nazi’s adverteerden, was voor later. Toen we vlak na de Wende Prora, de huidige naam van het vakantieoord, bezochten, lag het megalomane project er verlaten bij. Een groepje alternatievelingen was een restaurantje begonnen. Dat gaf wat kleur in een zee van grauwheid. Inmiddels is alles omgetoverd tot spierwitte appartementen. Alleen een klein stukje, waar het museum is gevestigd, ademt nog de sfeer van net na de Wende.

De nazi's bewonderden het werk van Friedrich. Ze moeten hebben staan watertanden bij de onverwoestbare Germaanse eiken op zijn schilderijen. Maar Hitler zelf was geen groot liefhebber, hij vond het werk te zwaarmoedig, zo lezen we in ‘Betoverende stilte’ van Florian Illies. Een geweldig boek waarin de schrijver Casper David Friedrich tot leven brengt. Op onze wandeltochten lezen we elkaar er regelmatig uit voor.

We bestijgen de krijtrotsen bij Sassnitz en lopen het machtige beukenbos in met zijn hoge, gladde stammen en het dichte bladerdek. Wel goed opletten, anders struikel je over hun wortels. In het bos horen we steeds weer het djuu, djuu van de fluiter, zien doen we het vogeltje met de citroengele borst niet. Het pad loopt soms rakelings langs de klifrand. Hier en daar steekt een grillig rotspuntje uit de klif, maar niets vergeleken met het spektakel op een van de beroemdste schilderijen van Friedrich, “Kreidefelsen auf Rügen.” Vanuit een beukenbos kijk je over de grillige krijtrotsen naar zee. Op de voorgrond twee mannen en een vrouw. Een adembenemend beeld uit een sprookjesboek voor aan de wand van een kinderkamer, vinden wij. We zijn op onze wandeling langs de kliffen natuurlijk niet op zoek naar dé plek waar Friedrich het schilderij heeft gemaakt, die bestond alleen in de geest van de romantische schilder. Juist dat maakte hem tot een groot schilder: de verbeelding die steeds verder af kwam te staan van de werkelijkheid. Friedrich was in die zin de eerste abstracte kunstenaar.

We besluiten om in de geest van Caspar een foto te componeren. We gaan op zoek naar twee fotomodellen. En dat lukt wonderwel heel snel. Een Duitse vrouw en haar Nederlandse vriendin zijn nadat we verteld hebben dat Friedrich zijn personen altijd op de rug afbeeldde bereid om mee te doen. Aan de Hollandse vraagt de fotograaf om in de verte te kijken. De andere maant hij wat dichter naar de klifrand te bewegen. En dan is het knip en kan er thuis gefotoshopt worden. 

In 1818 stapt het jonge bruidspaar Friedrich en Line op een zeilboot naar het vasteland. Het einde van hun heerlijke wittebroodsweken op de eilanden. Dat moet dan in de haven van het fraaie eilandje Hiddensee zijn geweest, denken wij. Hiddensee is net als in de tijd van het jonge bruidspaar een eiland van hand- en huifkarren, auto’s zijn niet toegestaan. Een eiland met twee gezichten, plat als een Hollands Waddeneiland en hoog als het Limburgse heuvelland. We vragen ons af of het jonge paar, net als wij naar de vuurtoren, hoog op het klif, zijn gelopen. De kaartverkoper met grote snor aan de voet van de vuurtorentrap vertelt dat de toren stamt uit 1888. Toen was Friedrich al lang overleden. “Maar misschien heeft hij de vuren gezien die de monniken aanlegden om de schippers te waarschuwen.” 

Vanaf de vuurtoren dalen wij over een lange, gammele trap af naar het keienstrand aan de voet van het klif. Mensen staan gebogen aan de vloedlijn op zoek naar duivelsvingers. “In het Heimat museum, verderop, weten ze er alles van”, zegt een enthousiaste verzamelaar. Daar treffen we een vrouw die inderdaad alles weet van duivelsvingers, fossiele overblijfselen van een uitgestorven inktvis. Ook de geschiedenis van het eiland kent ze goed. “Of Caspar David Friedrich op Hiddensee is geweest “, vragen we. “Nee, daar is geen enkel bewijs voor’, zegt ze gedecideerd. 

Op de kaft van Illies’ boek staat het schilderij “Auf dem Segler.” Friedrich en Line zitten op de punt van de zeilboot en turen over zee naar het silhouet van een stad met vijf kerktorens. De zeilen bol geblazen door de wind. Volgens de schrijver het Hanzestadje Stralsund. Wij moeten het doen met de pont van Altefähr naar Stralsund. Als de boot van wal gaat, spreiden we de kaft van het boek uit voor de matroos. Die ziet wat anders op de kaft.  Waar Caspar en Line naar turen is volgens hem niet het silhouet van Stralsund. “Onze grote kerk heeft een spitse en een stompe toren.” De torens op het schilderij lijken meer op die van Lúbeck, vindt hij. 

Het havenfront van Stralsund is imposant. Het strak witte oceaanmuseum, in de volksmond de wc-rol genoemd, contrasteert fraai met de rode baksteen van de pakhuizen. Op zoek naar een van Friedrichs schilderijen in het Stadsmuseum lopen we door straten met kleurrijke koopmanshuizen en gotische kerken in rode baksteen, de interieurs verrassend fraai beschilderd voor protestantse geloofshuizen. Bij het museum wacht ons een teleurstelling. Het schilderij is in dit jubileumjaar, de schilder werd 250 jaar geleden geboren, uitgeleend aan de grote overzichtstentoonstelling die van Hamburg, via Berlijn naar Dresden reist. We moeten het doen met een beeldje van de romantische schilder dat we vonden op Rūgen. Hij staat daar met zijn enorme bakkebaarden in de verte te turen. Die zie je niet op onze foto, die is op de rug genomen, net zoals Casper David Friedrich het zou doen.