Terecht topgeheim, die IJssellinie

We hebben geluk. De uiterwaard staat droog dus lopen we door groene weilanden en het wilgenstruweel langs de rustig stromende rivier. Alleen een speedboot doorbreekt de stilte; beroepsvaart zien we niet.  Over een met groengele korstmossen begroeid stuwtje bereiken we de steile IJsseldijk. Als we omhoog klauteren zien we grote zwarte T’s uit het gras steken: schoorstenen van het bunkercomplex van de zogenoemde Luchtdoelterp. Het geschut bedoeld om vijandelijke vliegtuigen uit te schakelen, moeten we erbij denken. Er resten slechts fundamenten. Verderop is niets aan onze fantasie overgelaten. We passeren eerst een in beton gegoten Sherman tank, de lange loop wijst dreigend richting fietsers vanuit het noorden, dan twee keer een luchtdoelgeschut op een soort terp en tot slot bij een spoorwegovergang nog een ingegraven tank. Het luchtdoelgeschut komt uit de legerdump denken we, maar die geschutskoepels in beton? Zijn die niet origineel? We kunnen ons niet voorstellen dat de IJssellinie tot ver in de jaren zestig strikt geheim was, als er langs behoorlijk drukke wegen dergelijke koepels met lopen uit de grond staken. 

Achter de dijk zijn er veel meer forse eiken en statige beuken. Fraai beperken ze het zicht. We lopen door bosjes, over boomlanen en buitenplaats De Haere. Het witte huis van de havezate is letterlijk oogverblindend in de zon. “Kijk daar is zelfs een echte kasteelruïne”, roep ik enthousiast. “De toren is aan flarden geschoten.” “Hans, Hans, Hans toch”, schudt mijn wandelgenoot het wijze hoofd. ”Je bent er ingestonken.” Deze ruïne blijkt nep, aangelegd om het oog van de kasteelheer te behagen. Een zogenoemde folly legt Willem uit, een klassiek element in de Engelse landschapsstijl. Voor echte gevechtshandelingen rond dit kasteel moet je terug naar de Middeleeuwen.

Iets verderop in het bos, tegen de IJsseldijk, liggen wel serieuze militaire objecten. De grote betonnen bunkers functioneerden tijdens de Koude Oorlog als veldhospitaal en commandocentrum van de IJssellinie. Het slotstuk van onze tocht is een imposant inlaatwerk in de IJsseldijk. Achter een stille plas water, waarin de algen groen kleuren, rijzen vijf grote donkere gaten in de dijk op. Veilig afgesloten met dikke deuren. Dat de commandant die open zou zetten als het Rode Gevaar onze grenzen naderde, was tot 1990 topgeheim. Niet voor de Russen, die hadden zo hun informatiekanalen, maar wel voor de Nederlandse burger. Die moest al leven met de dreiging van de bom. De onrust zou nog groter zijn geweest als men de inundatieplannen had gekend. Zo’n 400.000 bewoners langs de IJssel zouden geëvacueerd moeten worden, als de sluizen open zouden gaan. “Had jij moeten vluchten als jij toen woonde, waar je nu in Arnhem woont?” vraag ik Willem. Hij is er heilig van overtuigd dat hij aan de goede kant woont. “Evacuees uit het aanpalende Presikhaaf zijn natuurlijk bij ons welkom,” lacht hij gul.