Hollandse landschappen in Polen

Op de kaart van Van Veen is het Oost-Pruisische stadje Paslek het oudst. Het is in 1297 gesticht is door Hollanders en werd ook wel Pruisisch-Holland genoemd. Deze oude ontginningen zijn het resultaat van de trek van Hollanders naar het Oosten in de Late Middeleeuwen. Feodale landheren boden deze kolonisten de mogelijkheid om zich in onontgonnen gebieden te vestigen of gebieden die verlaten waren te herontginnen. Niet als lijfeigenen maar als vrije burgers die belasting gingen betalen. Dit heette toen "Hollands recht" (zie onder meer H. van der Linden, 2009). Deze ontginningen zijn eigenlijk alleen terug te vinden in oude stukken en plaatsnamen. Van enige zichtbare sporen is in Paslek geen sprake meer.

De 16de eeuwse ontginningen zijn vooral het werk van Mennonieten die vanwege hun geloof Nederland verlieten. Hier vonden ze vrijheid van godsdienst. Zij vestigden zich vooral in de Weichseldelta en langs de benedenloop van deze rivier. Ook langs de rivieren de Notec en de Warta zijn een tiental Mennonietenvestigingen uit het begin van de 17de eeuw bekend. In de 18de eeuw, toen Polen onder Pruisische heerschappij kwam, trokken een deel van deze Mennonieten verder naar het oosten. Bart Rijs laat in zijn mooie boek "Het Hemelse Vaderland" (2005) zien dat Lutherse Hollanders zich vestigde langs de rivier de Bug op het huidige drielandenpunt Polen, Oekraïne en Wit-Rusland. Het overgrote deel van de Mennonieten trok verder naar het zuiden van de huidige Oekraïne.

Op deze website staan vier verhalen en vier wandelroutes over de Mennonieten in de Weichseldelta:

• Wederdopers aan de Weichsel
• Klein Holland in Polen
• Peddelen door Amsterdam aan de Weichsel
• Marchandel en de Poolse nachtegaal
• Wandelwijzer met vier wandelroutes

De latere ontginningen van hogere gronden die van Veen aangeeft, zijn geen Nederlandse ontginningen, maar kolonies die door vooral Duitsers maar ook Polen werden gevestigd op basis van het Hollands recht. Het dorpje Polski Oledry is daar een voorbeeld van. Het kaartje van de regio Wielkopolski geeft een beeld van het voorkomen van kolonies op basis van Hollands recht. Dit recht gaf lijfeigenen hun (godsdienst)vrijheid in ruil voor bewerking van woeste grond en belastingen. Chodyla (2006) schat dat er tussen 1550 en 1864 in heel Polen ongeveer 1550 nederzettingen zijn ontstaan op basis van Hollands recht. Slechts bij een vijfde hiervan waren ook daadwerkelijk Nederlandse Mennonieten of hun nageslacht betrokken.