Van Veen suggereert met zijn kaart van Nederlandse ontginningsaktiviteiten uit 1950 dat uitgestrekte delen van Polen door Nederlanders zijn ontgonnen. Het gaat om twee typen gebieden, benedenlopen van grote rivieren en veenmoerassen. Deze gebieden zijn ontgonnen vanaf het begin van de 10de eeuw tot in het begin van de 19de eeuw. Het stadje Paslek is in 1297 gesticht is door Hollanders en werd ook wel Pruisisch-Holland genoemd. Deze oude ontginningen zijn het resultaat van de trek van Hollanders naar het Oosten in de Late Middeleeuwen. Feodale landheren boden deze kolonisten de mogelijkheid om zich in onontgonnen gebieden te vestigen of gebieden die verlaten waren te herontginnen. Niet als lijfeigenen maar als vrije burgers die belasting gingen betalen. Dit heette toen "Hollands recht" (zie onder meer H. van der Linden, 2009). Deze ontginningen zijn eigenijk alleen terug te vinden in oude stukken en plaatsnamen. Van enige zichtbare sporen is in Paslek geen sprake meer.
De latere 16de eeuwse ontginningen zijn vooral het werk van Mennonieten die vanwege hun geloof Nederland verlieten. Hier vonden ze vrijheid van godsdienst. Zij vestigden zich vooral in de Weichseldelta en langs de benedenloop van deze rivier. Langs de rivieren de Notec en de Warta zijn een tiental Mennonietenvestigingen uit het begin van de 17de eeuw bekend. In de 18de eeuw, toen Polen onder Pruisische heerschappij kwam, trokken een deel van deze Mennonieten verder naar het oosten. Bart Rijs laat in zijn mooie boek "Het Hemelse Vaderland" (2005) zien dat Lutherse Hollanders zich vestigde langs de rivier de Bug op het huidige drielandenpunt Polen, Oekraïne en Wit-Rusland.
De latere ontginningen van veenmoerassen die van Veen aangeeft, zijn geen Nederlandse ontginningen, maar kolonies die door Polen en Duitsers werden gevestigd op basis van het Hollands recht. Het dorpje Polski Oledry is daar een voorbeeld van. Het kaartje van de regio Wielkopolski geeft een beeld van het voorkomen van kolonies op basis van Hollands recht. Dit recht gaf lijfeigenen hun (godsdienst)vrijheid in ruil voor bewerking van woeste grond en belastingen. Chodyla (2006) schat dat er tussen 1550 en 1850 in heel Polen ongeveer 1500 nederzettingen zijn ontstaan op basis van Hollands recht. Slechts bij een vijfde hiervan waren ook daadwerkelijk Nederlanders betrokken.
Bronnen
Chodyla, Z. 2006. The essence of Dutch law colonisation. In: Oledry: spaces beside us. Muzeum Narodowe w Poznaniu.
Linden, H. van der. 2009. De Oudhollandse veenstreek: Zijn unieke - canonwaardige - plaats in de Nederlandse historie. Historisch Geografisch Tijdschrift 27-3: 97-108.
Rijs, B. 2005. Het hemels vaderland: Hollanders in Siberie. Atlas, Amsterdam
