Centraal Macedonië: Wandelen met Alexander de Grote, Aristoteles en de goden.

Langs de zeeboulevard van Thessaloniki loop je langs de groten van de Griekse Oudheid. Aristoteles, in brons gegoten, kijkt uit over de brede baai, met aan de overkant de Olympus, de machtige berg waar oppergod Zeus zetelde. Aristoteles zit er heel relaxed bij met het linkerbeen wat naar voren geschoven, zijn blote voeten in stevige sandalen gestoken. Wat opvalt is de glanzende grote teen van de filosoof. Die glinstert zoals de ring van de paus dat doet door de vele kusjes van de gelovigen. ”Wat is hier gebeurd? “, vragen we aan een meisje, terwijl we wijzen naar de grote teen. Ze lacht en vertelt dat studenten die bang zijn om te zakken voor hun examen hier steun zoeken bij de filosoof. We lopen samen met de flanerende Grieken verder over de boulevard waar de Egeïsche Zee woest op de grote marmerblokken van de kade slaat. En dan zien we hem van ver zitten, hoog te paard met het zwaard in de hand. Skaters zoeven om hem heen. Hun wilde sprongen reiken niet hoger dan halverwege de sokkel. Naast het beeld van Alexander de Grote houdt een politicus een verkiezingstoespraak. Zijn aanhangers juichen en zwaaien met Griekse vlaggetjes. Het lijkt volkomen duidelijk, Thessaloniki is een oer-Griekse stad. Maar dat was heel lang niet zo. Wie de stad in het begin van de 20ste eeuw vanaf zee binnen voer, zag tientallen minaretten boven de huizen in de lucht pieken. Die zijn afgebroken nadat in 1923 de Macedonische Turken en de Klein-Aziatische Grieken gedwongen werden om van woonplaats te wisselen. En je hoorde, Ladino, een taal doorspekt met Spaanse woorden die vluchtende Sefardische Joden rond 1500 meebrachten van het Iberisch schiereiland. Rond 1900 waren de Joden de grootste bevolkingsgroep, daarna de Turken en dan pas de Grieken.

We nemen de bus omhoog naar de Byzantijnse stadsmuur. Daar heb je een schitterend uitzicht op het centrum van de stad aan de ronde baai, waar vrachtschepen in het zonnetje liggen te wachten om gelost te worden. We lopen via straatjes en trappetjes omlaag naar het centrum en net als in Rome komen we onderweg, verloren tussen de moderniteit, kleine onbeduidende ruïnes en schitterende kerken tegen. Maar het verwarrende is dat die kerken niet altijd kerken waren, maar ooit ook moskeeën en soms zelfs tempels waar Griekse goden werden aanbeden. Neem de Rotonda, het grote ronde gebouw, aan het einde van onze wandeling. Het werd door de Romeinse keizer Galerius gebouwd als tempel van oppergod Zeus. Al snel werd het een Christelijke kerk en in 1590 een moskee. In 1912, toen Macedonië Grieks werd, gingen de Orthodoxe christen er weer bidden. De minaret mocht blijven staan, maar alleen omdat de punt al was verdwenen. Nee, Thessaloniki was geen puur Griekse, maar een multiculturele stad en heeft, ondanks alle standbeelden, ook niets te maken met de Griekse Oudheid. Thessaloniki werd pas gebouwd na de dood van Alexander en Aristoteles. 

Om de Griekse Oudheid echt te proeven moeten we de stad uit naar Halkidiki. Een leuke naam voor de streek ten oosten van Thessaloniki. Op de kaart lijkt het een gemankeerde hand met drie vingers. Het groen van de vingers contrasteert met het azuurblauw van de Egeïsche Zee. Vanuit Thessaloniki gezien zijn dat Kassandra, Sithonia en Athos. Overal is het goed wandelen, maar elke vinger heeft zijn eigen sfeer. Kassandra met zijn luxe resorts, is voor de feestende badderaar, Sithonia voor de rustzoekenden en het afgelegen kloosterdomein Athos is voor de meeste van ons ontoegankelijk. Alleen mannen zijn welkom. Niet-orthodoxe christen worden slechts mondjesmaat toegelaten. 

Op zoek naar Aristoteles moet je niet de vingers in, maar naar het Holomontasgebergte. Waar deze in het oosten in de Egeïsche Zee uitloopt, volgen wij het Aristoteles Pad van het moderne Stagira naar Oud-Stagira, de geboortestad van de filosoof. Voor we op pad gaan lopen we nog even het belevenispark in waar de naamgever Aristoteles ons vanuit de hoogte toekijkt. Onze aandacht gaat uit naar twee holle schalen. Wij positioneren ons bij het ene ‘oor’ en onze enthousiaste gids Sofia bij het andere. Heel zachtjes fluistert een van ons “Lelystad ” in de schaal en vijftien meter verder schiet Sofia in de lach. Ze heeft twintig jaar met veel plezier in Flevoland gewoond, maar miste haar land. Ze maakt prachtige Hollandse zinnen met woorden die wij niet zo gauw meer gebruiken. De opstelling die ons gefluister overbrengt, is een ontdekking van de Griekse filosoof die ook in de natuurwetenschappen een kei was. Iedere Griek die we naar Aristoteles vragen zegt trots dat deze man in alle wetenschappen uitblonk. We zouden nog wel een tijdje in het park willen blijven, maar Sofia maant ons te vertrekken. Het met een grote rode A gemarkeerde pad voert door schitterende beuken- en kastanjebossen, waar roze lelies en felgele bezemstruiken op hun mooist zijn. Dit zal de onderzoekende geest van de jonge Aristoteles zeker geprikkeld hebben. In een dorp beneden in het dal wordt met een megafoon verse vis aangeprezen, boven het groen steekt het rode dak uit van een Ottomaans badhuis. “Pas op, struikel niet over die schildpad”, wijst Sofia. Nog nooit zoveel schildpadden gezien dan op Halkidiki. Je hebt er zelfs een eilandje dat op dat trage dier lijkt. Onderweg hebben we het over Aristoteles. Enthousiast vertellen we elkaar dat hij al wandelend zijn leerlingen onderwees. En natuurlijk gaan we in discussie over het streven naar de ’gulden middenweg’, de basis van een gelukkig leven volgens de filosoof. Dat is volgens Sofia geen middelmatigheid. Ze geeft het voorbeeld van dapperheid dat ligt tussen roekeloosheid en lafheid. Het laatste stuk van de tocht krijgen we de zee in zicht en dan liggen daar, op een landtong in het turquoise blauw van de Egeïsche zee de ruïnes van Aristoteles geboorteplaats. Daar is geen drankje te krijgen, maar even verderop aan de baai van Olympiada is het leven goed.

Om nog meer van het oude Griekenland te proeven gaan we naar de Olympus, de berg waar de Griekse goden woonden. Op zo’n 140 kilometer ten zuidwesten van Thessaloniki steken de kale rotsen van de godenberg boven de pijnbomen uit. De gigantische hap die een gletsjer uit de zuidflank van de kalksteenpiek heeft genomen, wordt de zetel van Zeus genoemd. Vanaf daar kon de oppergod het gerotzooi en gekonkel van zijn vele medegoden in de gaten houden. “Zeus was zelf ook niet vies van een buitenechtelijk avontuurtje”, lacht Nektarios die met ons afdaalt door het dal van het riviertje de Enipeas naar het klooster van Sint Dionysus. “Deze prachtige waterval heeft Zeus geschapen om de schone Litho te verleiden buiten het zicht van zijn vrouw Heira.” Toen Litho een witte zwaan in de poel zag drijven, stapte ze onbevreesd in het water, waarna ze in de armen van Zeus belandde. Hij had de gedaante van een zwaan aangenomen om haar te kunnen schaken. Negen maanden later werden Apollo en Artemis geboren. Een jong Grieks stel trekt hun wandelschoenen uit en waden voorzichtig door het water. Wie weet wat daarvan komt? 

Dat echt alles het werk van de goden is, blijkt wel uit de lange reeks verhalen van Nektarios. “Weet je waarom de rivier droogvalt voordat hij de Egeïsche Zee bereikt?”, vraagt hij. De fysisch geograaf onder ons oppert karstverschijnselen, maar nee het was de toorn van de riviergod Enipeas. Toen hij erachter kwam dat de god van de zee, Poseidon, geflikflooid had met zijn vrouw, nam hij zich voor om de zee van Poseidon droog te laten vallen. Hij liet zijn rivierwater vlak voordat het de zee bereikte in de grond verdwijnen. Nog voordat de rivier verdwijnt, duiken we in het verkwikkende water van de riviergod.

Mooie verhalen, maar hoe verhield de onderzoekende geest van Aristoteles zich tot al die godenverhalen die in de Griekse Oudheid alle verschijnselen verklaren? Dat het Enipeas niet gelukt was om de zee droog te leggen zal Aristoteles zeker begrepen hebben. Door zijn wetenschappelijke kennis kwam hij in de problemen met de machthebbers die in alles vooral het werk van de goden zagen. Het liep met hem niet zo slecht af als met zijn leermeester Socrates, die na een proces tot de gifbeker werd veroordeeld. Aristoteles vertrok uit Athene en keerde terug naar Macedonië waar hij ooit Alexander de Grote onderwees in filosofie en andere zaken. De keizer stuurde zijn leermeester later uit verre streken exotische planten en voorwerpen. 

Alexander bracht ook vreemde goden naar Griekenland, zoals de Egyptische godin Isis. In de heilige stad Dion steekt haar beeld boven de rietpluimen uit die groeien in de ondergelopen restanten van haar tempel. We staan verbaasd hoe uitgestrekt de stad is geweest, die nog maar deels is opgegraven. Wij lopen over de nog gave straat waarover Alexander de Grote met zijn leger de heilige stad binnen trok om de gunst van de goden te winnen op zijn veldtochten in Perzië, India en Egypte. Op het gazon zitten mensen te picknicken of hebben zich op het gras gevleid om een uiltje te knappen. Op de achtergrond de zetel van Zeus, hoog op de Olympus.