Britse bommen op Bezuidenhout

Vijfenzeventig jaar geleden vielen Britse bommen op Den Haag. Niet op Duitse raketten in het Haagse Bos, maar op de naast gelegen woonwijk Bezuidenhout. De wijkbewoners organiseren jaarlijks een herdenking. Voor de wandelaar die meer willen weten, hebben zij uitstekend gedocumenteerde wandelroutes uitgezet.

Verschenen: Wandelmagazine 2020-1       Meer beeldmateriaal

Rond het middaguur van de zonnige herfstdag is het gezellig druk in de Haagse wijk Bezuidenhout, net ten oosten van station Den Haag Centraal. Groepjes ambtenaren en kantoorklerken eten al lopend hun lunchtrommeltje leeg of staan voor een haring in de rij bij “De Garnaal” op de Theresiastraat. Die straat met een keur aan horeca is het kloppend hart van de wijk. Ondanks mijn kennis van stedenbouw, is de wijk voor mij een onbegrijpelijk legpuzzel van bouwstijlen. Daar een rijtje appartementen in bleekgele baksteen met de typische ornamenten van de Delftse School. Van vlak na de oorlog weet ik. Hier een hele straat vol met de betere herenhuizen uit eind negentiende eeuw. Dat valt op te maken uit de witgeschilderde vensterbanken, balkons en stenen ornamenten tussen de bruine baksteen. En dan weer een rij glanzende kantoorkolossen van eind vorige eeuw. “Kunt u me helpen de puzzel op te lossen?”, schiet ik een argeloze lunchwandelaar met forse snor aan. “Hmm, tsja. Ik denk dat het Haagse stadsbestuur eens lekker de sloopkogel door deze oude wijk heeft gejaagd om ruim baan te maken voor de vooruitgang”, zegt hij aarzelend.

3 maart 1945

Gelukkig ben ik op stap met mijn oud-collega Lia van den Broek die midden in de wijk woont. Die helpt me op weg als voorzitter van de Stichting 3 maart ’45. Die datum is de sleutel voor mijn stedenbouwkundige gepuzzel. Op deze ochtend, vijfenzeventig jaar geleden, lieten 51 Mitchell bommenwerpers van de Royal Air Force hun kolossale lading brisantbommen vallen om de mobiele V2 raketinstallaties te vernietigen. Meestal stonden die verscholen onder de kale bomen van het naast gelegen Haagse Bos. De rakketten waren bestemd voor Londen, waar ze al maanden dood en verderf zaaiden. Maar de bommen belandden niet daar, maar net ten zuiden van het bos, in het Bezuidenhout. Ruim 3600 gebouwen werden vernietigd en meer dan 500 mensen vonden de dood. Er had een hardere noordenwind gestaan dan verwacht, werd al meteen gezegd. Maar de ware toedracht van dit bombardement kwam pas tientallen jaren later uit de archieven tevoorschijn, net als recent de burgerdoden bij Nederlandse aanval enkele jaren gelden op een munitiedepot van IS in een Irakees stadje. Het Haags verzet had de locatie van de V2 lanceerplekken goed doorgeseind, maar bij het op de kaart zetten van de doelwitten was er een per ongeluk in de stadswijk terecht gekomen. Een menselijke vergissing met grote gevolgen. Volgens sommigen mag het geen vergissing worden genoemd, een Brits excuus aan de stad kwam er nooit.

Kloek beeld

Dat foute mikpunt lag vlak bij het statige Louise de Collignyplein. Lia wijst op twee foto’s op paneel 11 (Een Verwoest Plein) die langs de wandelroute staat die haar stichting heeft uitgezet om de herinnering aan het bombardement levend te houden. De linker foto is van voor het bombardement. Het laat een kloek beeld van Juliana van Stolberg zien. Ze wordt geflankeerd door haar vijf zonen. Een van hen is Willem van Oranje, de vader des vaderland. Rond om het toenmalige Louise de Collignyplein zien we op de foto sobere art nouveauhuizen en de Wilheminakerk. Het beeld staat ook op de andere foto, van na het bombardement, nog fier overeind. Van de huizen en de kerk kan dat niet meer gezegd worden. Als we om ons heen kijken is er niets meer dat aan die foto’s doet denken. Het plein en het beeld is weg. De gebouwen om ons heen zijn niet ouder dan zestig jaar, van na de oorlog dus. Alleen de naam Louise de Colligny leeft nog voort in de straatnaam. “Heeft het beeld toch het loodje gelegd?”, vraag ik Lia. “Nee hoor, het is twee honderd meter naar het noorden verplaatst. Ze heeft nu een mooie plek waar twee brede lanen bij elkaar komen. Daar hebben we veel meer ruimte om het bombardement in haar aanwezigheid te herdenken,” lacht Lia vrolijk.

We lopen er heen. Ja, dit is het beeld. Aan de rechterhand van Juliana kijkt zoon Willem in gedachten verdiept voor zich uit. Op bord 2 zien we een grote menigte in een kale besneeuwde vlakte waarin alleen nog de toren van de gehavende toren van de Wilhelminakerk omhoog steekt. De stenen van de verwoeste huizen staan keurig losgebikt opgestapeld. Klaar om elders nieuwe huizen mee te bouwen. “Zoveel mensen als op de foto komen niet meer op de jaarlijkse herdenking af, maar het is nog steeds een fikse groep. De laatste jaren neemt de belangstelling zelfs weer wat toe.” Dat is ook te danken aan de Stichting die het verhaal van het bombardement ook uitdraagt op scholen in de buurt.

Haagse Bos

Op zoek naar andere sporen van de oorlog lopen we het heerlijk herfstige Haagse Bos in. Het bos is heel oud, de graven van Holland vermaakten zich hier al met de jacht. Toch zijn de bomen jong. “Het grootste deel van het bos is in de oorlog gekapt. Nee niet als brandhout, maar om een vrij zicht te hebben op de vijand,” legt Lia uit. Volgens de Duitsers was de kans groot dat de Geallieerden bij Scheveningen zouden proberen te landen. Vanaf 1943 werden in een brede strook tussen Den Haag en Scheveningen niet alleen bomen gekapt, maar ook huizen gesloopt en brede tankgrachten gegraven. “Deze waterpartij was onderdeel van deze Atlantikwall en veel breder dan nu.” Het bos ligt duidelijk op golvende duintjes, maar waar de brede Laan van Nieuw Oost-Indië het bos kruist zijn de heuvels nog hoger. “Daaronder verstopt liggen Duitse bunkers die deze toegangsweg bewaakte. Na de oorlog wilden de Hagenezen ze niet meer zien en verdwenen ze razendsnel onder hopen zand,” weet Lia. Jammer dat er nog zo weinig van terug te zien is, zucht ik. “Kom maar mee, ik heb nog wat tastbaars voor je.” Even verderop wijst ze omhoog naar het gebladerte van een forse beukenboom. Bovenin, gekerfd in de gladde groen bast, zie ik een hakenkruis en een mannetje. Een zich vervelende Duitser soldaat, hoog in de boom op de uitkijk, heeft hem uitgedost met een snorretje dat nog steeds de naam van de Führer draagt. Gek genoeg loop ik tevreden terug naar de trein.