Wandeling over de bruggen van Piet Kramer Amsterdam

Wandeling over de bruggen van Piet Kramer Amsterdam
foto
Mozartbrug in de lente
Mozartbrug in de lente
fred

Verschenen in Wandelmagazine 2020-1     Meer afbeeldingen

Om wat verder weg te kijken moet je in Amsterdam niet op pleinen zijn, maar op een van haar 1500 bruggen gaan staan. Wandelmagazine liep langs het Amstelkanaal van Amstel naar Olympisch Stadion waar de prachtige baksteenbruggen van de Amsterdamse School architect Piet Kramer en beeldhouwer Hildo Krop zich aaneenschakelen.

Op de Barbiersbrug van de Ferdinand Bol- naar de Scheldestraat ligt een hoop oud ijzer: een fietsframe, vele kettingsloten en zelfs een sleutelbos. Allemaal gemarineerd in pikzwarte blubber. De gemeente is kennelijk bezig met zijn rondje oud ijzer vissen. Op bijna elke brug die ik passeer is het raak. “Dat ze die rotzooi niet opruimen”, klaagt een vrouw grijszwart die haar keeshondje met hetzelfde permanent uitlaat. Uit haar gemopper blijkt dat ze niet de gemeente bedoelt, maar de magneetvissers die hier regelmatig over het smeedwerk hangen om geld uit de gracht op te halen. “Vorige week was de boel daar nog afgezet. Ze hadden een doorgeladen pistool aan de haak geslagen!”

Of ze weet dat deze brug eigenlijk een 20ste-eeuwse versie van de Ponte Vecchio zou moeten zijn. “Oh, die brug met twee rijen huizen in Florence”, knikt ze. Hier staat op elke hoek slechts een gebouw met puntdak. Het lijken wel poortwachters die ons aankijken. Allemaal identiek met twee raampjes aan beide zijden een hoge schoorsteen. Behalve op de zuidwestelijke, waar de bakker van pizzeria San Marco het eerste deeg op zijn wijsvinger rond draait. De later aangebrachte deuren boven het water. Wel symmetrisch zoals door Kramer bedacht. Echt stuitend is de gevelsteen met de gevleugelde San Marcoleeuw uit de Italiaanse Praxis.  Hier heeft de schoonheidscommissie zitten slapen. Dit college was in Piets tijd wel alert. In het oorspronkelijke ontwerp had hij een overdekte brug voorzien. Maar liefst vier gemeenschapsruimten had Piet boven het brugdek gedacht. Allemaal met de kloeke baksteenwanden waar deze toparchitect van de Amsterdamse School patent op had. Maar dat vond de schoonheidscommissie te massief.

foto
Image

Afrikaanse maskers

De bouwkundig tekenaar Piet Kramer (1881-196) leert het ontwerpen van gebouwen op het bureau van Ed Cuijpers waar hij kennis maakt met andere Amsterdamse Schoolarchitecten Michel de Klerk en Joan van der Meij. De laatste loodst hem binnen bij de Dienst Publieke Werken van Amsterdam, waar hij in 1917 tot esthetisch adviseur van de afdeling Bruggen werd benoemd. Hij bleef daar tot 1952 en was verantwoordelijk voor het ontwerp van zo’n tweehonderd bruggen. Een van de mooiste draagt tegenwoordig zijn naam. De symmetrische P.L. Kramerbrug vormt de toegangspoort naar het Amstelkanaal vanaf de Amstel. Vanaf de rivier lijken twee Afrikaanse maskers, die zich achter de brug verschanst hebben, je aan te kijken. De “ogen” zijn ook hier twee smalle raampjes, de “neus” een hoek in de bakstenen toren met zeshoekig grondplan, die uitloopt in de kademuur. Het verspringende metselwerk suggereert de haarlijn en schmink rond de ogen. Bovenop het “hoofd” een soort rechtopstaande paardenstaart. De beelden van zijn vaste beeldhouwer, Hildo Krop, zijn hier ingetogen. De robben, zeehonden en paalwormen verwijzen naar de zee.

Bij de meeste Kramerbruggen die we passeren is het werk van Hildo Krop veel beeldbepalender dan de brug, zeker als brughuisjes ontbreken. Je zou ze beter Kropbruggen kunnen noemen. Natuurlijk de bakstenen brughoofden van Piet zijn lekker log golvend zoals zijn gebouwen, ook het vernuftige vlechtwerk van de smeedwerken leuningen is fraai, maar de het oog blijft  steeds hangen op de granieten beelden van Krop. IJsberen, stoere mannen, vertederende kinderen met hun huisdieren. Alles komt voorbij. Toch zijn het terecht Kramerbruggen.  Het geheel werd door Kramer ontworpen. Piet tekende elk detail van de beelden en het smeedwerk uit, zo laten oude tekeningen zien. Hildo Krop hakte ze uit het steen en de smeden van Atelier Winkelman sloegen het ijzer tot de door Piet gewenste patronen. Ingenieur Biemond zag er op toe dat de bruggen sterk genoeg geconstrueerd waren. En dat deed hij goed, want nu de een na de andere Amsterdamse brug bezwijkt onder het verkeersgeweld, staat slecht één van de tweehonderd bruggen van Piet op de zwarte lijst.

foto
Image

Geen eenheid?

De positie van de beeldhouwer was niet altijd omstreden. Zo zijn de negen  kinderbeelden op een rij tussen de bruggen waar de Churchilllaan overgaat in de Apollolaan, elk van een andere beeldhouwer. Hildo deed slechts de grotere beelden op de beide bruggen. Gek genoeg draagt juist een van deze bruggen, de Kindertjesbrug, tegenwoordig zijn naam. Later bedacht een manager, ook toen waren die er al, dat het met de gedwongen winkelnering van Hildo maar eens uit moest zijn. Bij het ontwerp van de Vierwindstrekenbrug in Amsterdam West kregen Kramer te verstaan dat ook vier andere beeldhouwers een opdracht voor een beeld moesten krijgen. Als argeloze passant lijken alle beelden van een hand. Toch vond de opdrachtgever het resultaat minder geslaagd. Nota bene omdat de beelden geen eenheid vormde! Sindsdien was de samenwerking van Kramer en Krop onomstreden binnen de dienst.

Naast zijn baan bij Publieke Werken was Kramer zelfstandig architect die villa’s en woonblokken ontworpen. Een van zijn mooiste woonblokken staat in een zijstraat van het Amstelkanaal, de P.L. Takstraat te pronken. Maar er is veel meer prachtige baksteenarchitectuur te bewonderen op onze wandeltocht. Het stadsdeel, het Plan Zuid van Berlage, dat in de jaren rond de Olympische Spelen van 1928 uit de grond werd gestampt, is de wijk met de hoogste dichtheid aan Amsterdamse Schoolgebouwen. Vergaap je aan de Vrijheidslaan aan de verspringende balkons van het woningblok van Michel de Klerk. Ook indrukwekkend zijn de strakke schoolgebouwen van architectenbureau Baanders & Baanders (het Amsterdams Lyceum) en Arend Jan Westerman (het Berlage Lyceum).  En niet te vergeten het schitterend woningblok van Jan Frederik Staal aan de J.M. Coenenstraat. Vol baksteenbewondering eindigen we bij het Olympisch Stadion van Jan Wils, waar alle latere uitbreidingen van beton weer zijn weggekapt.

foto
Image

Wandelwijzer

De wandelroute van het station Amsterdam-Amstel naar de metrohalte Amstelveenseweg is 9 km lang. Metrolijn 51 biedt een razendsnelle verbinding tussen beide stations. Op onderstaande kaart een wandelroute met kijkpunten. Te lezen op smartphone of route track downloaden en in lezen in GPS tracker. Voor kijkpunteninfor klikje op de place marks.

Meer weten?

www.amsterdamse-school.nl Complete documentatie van de bouwwerken en personen van de Amsterdamse School. Kijk ook op de kaart!

Sebas Baggelaar & Pim van Schaik. 2016. Piet Kramer: Bruggenbouwer van de Amsterdamse School. Stokerkader cultuurhistorische Uitgeverij, Amsterdam.

onderwerp