Precies honderd jaar geleden leverde de architect Van der Mey het hoofdstedelijke Scheepvaarthuis op. Dat moment markeert de geboorte van de Amsterdamse School. Aan de hand van dit prachtige gebouw laten we zien wat deze expressieve bouwstijl kenmerkt. Dat het gedachtengoed ook buiten Amsterdam navolging kreeg, is te zien in het Noord-Hollandse Bergen en de stad Groningen. Twee wandelingen langs villa's, woningblokken en openbare gebouwen.
Verschenen in Wandelmagazine 2016-2
Vlak bij het Centraal Station torent een bakstenen gebouw omhoog. Het loden dak schittert in de zon, gekleurde redersvlaggen staan strak in de wind. In 1912 gaven zes rederijen van der Mey de opdracht om dit gemeenschappelijke kantoor aan de haven te bouwen. Hij was jong en veelbelovend met zijn 34 jaar. Van der Mey omringt zich met generatiegenoten, zoals Piet Kramer, Michel de Klerk en Hildo Krop, die een vooraanstaande rol in de Amsterdamse School zullen spelen.
De drang om schoonheid uit te drukken spat van het gebouw. Het mooiste zijn de schitterende sculpturen in het loden dak en de grote glas-in-lood ramen met de wereldkaart. De architecten voelde zich vooral bouwkunstenaar. Zoals Michel de Klerk schreef: “Wat Berlage voor het bouwvak heeft gedaan zal wel nimmer vergeten worden, doch aan de bouwkunst is hij nooit toegekomen.” Dat kunstenaarschap ging ver. Zo moest De Klerk niets hebben van lelijke regenpijpen. Die zoek je vergeef in zijn gebouwen.
Het Scheepvaarthuis laat goed zien welke middelen de bouwkunstenaars gebruikten om zich uit te drukken. Allereerst zijn er de uitbundige patronen in het bakstenen metselwerk. Let vooral op de deurpartijen en etalages aan de weerzijde van de hoofdingang. Die stekenschril af tegen de strakke wanden van de rationele bouwmeester Berlage. Zo zijn er in dit gebouw maar liefst tweehonderd verschillende typen steen in wisselende patronen gebruikt. Een andere kenmerkende manier van expressie zijn het veelvuldige gebruik van gebeeldhouwde details in steen, hout en lood. Ook daarom raak je niet uitgekeken op de hoofdingang.
De afbeeldingen grijpen niet terug naar verheven mythologische of religieuze figuren zoals bij de neogotische kerkenbouwer Pierre Cuijpers, maar sluiten aan de verbeeldingswereld van de gewone mens. Ze vormen een lofzang op moderne zeevaart, de zee en de natuur. De negenentwintig koppen die uit de gevel steken behoren aan bekende zeevaarders en ontdekkingsreizigers. Deze keuze sloot aan op de sterke verbondenheid die de Amsterdamse School voelde voor de noden van het uitdijende stedelijk proletariaat. Wederom de Klerk “Niets is mooi genoeg voor de arbeider, die al zo lang zonder schoonheid heeft moeten leven.”
De ambitie om het volk te verheffen heeft er voor gezorgd dat de Amsterdamse School veel heeft kunnen bouwen, niet alleen in Amsterdam maar bijvoorbeeld ook in Groningen. Na de Eerste Wereldoorlog was er sprake van een ware bouwgolf. Stadsbesturen en woningbouwcorporaties pakten de erbarmelijke leefomstandigheden in de grote steden voortvarend op. Zo kon de Amsterdamse School niet alleen villa’s bouwen zoals in Bergen, maar vooral woonblokken en openbare gebouwen. Tien jaar later was het gedaan. De economie zakte in. Op de Wereldtentoonstelling van 1925 in Parijs, waar Nederland vertegenwoordigd was met een bakstenen paviljoen in Amsterdamse Schoolstijl, bonsden de modernistische bouwmeesters aan de poort onder leiding van Le Corbusier. Het zou nog tot de bouw van de Bijlmer duren voordat Nederland weer zag hoe mooi de Hollandse art deco in baksteen is.
Praktische informatie
Een overzicht van activiteiten rond het eeuwfeest zijn te vinden op: www.100jaaramsterdamseschool.nl . Daar is ook een rondleiding door het Scheepvaarthuis te boeken. Dat gebouw, tegenwoordig het Amrath Hotel, is gedeeltelijk vrij toegankelijk. De tentoonstelling Wonen in de Amsterdamse School is tot 28 augustus 2016 te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam.
Amsterdamse Schoolmuseum het Schip in Amsterdam www.hetschip.nl
De meeste Amsterdamse School gebouwen op kaart, inclusief beschrijving en foto’s: www.amsterdamse-school.nl/kaart
Annuska Pronkhorst & Sophie Van Ginneken 2014. De Amsterdamse School. Uitgeverij Atrium. ISBN
978-90-5947-014-9. Helaas doet het slechte drukwerk de fraaie foto’s geen recht.
Op de golven van de stad: Een ronde langs de Amsterdamse School. 2009. ISBN 978-90-814397-1-8 (fietsgids Amsterdam)
Ronald Elink Schuurman & Bob Lodewijks. 2014. De Amsterdamse School in Utrecht: Vier wandel- of fietsroutes door de stad. Free Musketeers. ISBN 9789048433971