Het glijmiddel van de Hollandse polderpolitiek

Aardkundige fenomenen zijn in ons vlakke land vaak moeilijk waar te nemen. Rond kerst wandelden we van de Martinitoren naar de plek waar vijftig jaar geleden de gasbel van Slochteren voor het eerst werd aangeboord. Wat zou er te zien zijn van het meest winstgevende venster van de Canon? Een wandeling van 14 km vanuit Harkstede naar het land van Boer Boon in Kolham.

Verschenen in Op Lemen Voeten 2009-2

Wie maken de ramen schoon van het Gasuniegebouw? Zijn het de filatelisten, speleologen, cliffhangers of is het toch gewoon de glazenwasser. Het is één van de vragen uit het boekje “Inburgeringscursus Groningen”. Wie de stad vanuit het westen binnenkomt, begrijpt meteen waarom juist die vraag gesteld wordt. Hoog steekt het grillige gebouw met al zijn ramen boven de huizen uit. Apenrots noemen de Groningers hem. Wij beginnen onze aardgaswandeling niet bij dit moderne symbool van Groningen, maar bij het oude handelsmerk: de Martinitoren. Een uur later lopen we de stad uit langs een vuilstort, bedrijventerreinen, woon- en eetboerderijen, pretpaardenweiden en nog maar net aangeplante bossen. Dan pas begint de lange leegte van het Gruninger land. Even verder langs de weg woekert het onkruid welig op een uitgestrekte akker. Weer een boer die er mee is genokt en zijn land verkocht heeft aan de een of andere projectontwikkelaar of overheid. Een bord  op het braakliggende land kondigt aan dat het “ vanaf nu allemaal meer wordt”. Dat is goed nieuws in tijden van een voortwoekerende kredietcrisis. Maar de foto op het bord maakt duidelijk dat “meer” opgevat dient te worden als waterplas. Hier gaat binnenkort de eerste spade de grond in voor de wijk Meerstad. Wonen met je rug naar bos en zicht op het uitgestrekte water. Hoe lang zal het dan wel niet duren voor je de stad uit bent en het lekker leeg wordt?

Bodemdaling

Of dat meer binnenkort zal vollopen is nog maar de vraag nu de woningverkoop stokt. Tot nu toe wordt dit laagste punt van de provincie, zo’n meter beneden zeeniveau, met moeite droog gemalen. En dat zal de komende decennia alleen maar moeizamer gaan, want tot 2050 daalt het land hier door gaswinning nog zo’n 30 centimeter meer. Nu is het al zo ver gedaald dat het waterschap nieuwe gemalen moest bouwen om de voeten droog te houden. Wie op de website van de Gasunie zoekt naar bodemdaling, ontdekt dat in 2050 het dorp Loppersum  midden in een enorm “soepbord” zal liggen. Veertig centimeter diep en  met een doorsnede van 25  km. Dit “soepbord” is het enige wat dan nog rest van de Gasbel van Slochteren.

Rawhide

Het is nevelig, tegen drizzle aan. De enige prikkeling die van de grijze kale akkers uitgaat zijn de wit plastic heuvels waarin de geoogste piepers op een koper liggen te wachten. Het is tijd voor een kop koffie of een bord snert. Van een café ontbreekt echter elk spoor. Langs het riviertje de Scharmer Ae horen we iemand een liedje fluiten, veel te vrolijk voor in dit grauwe weer. We raken aan de praat. De klompen gaan uit en even later zitten we samen met zijn vrouw aan de koffie.  Ooit zijn ze uit de stad Groningen hier komen wonen. Wij verbazen ons over de uitgestrekte nieuwe natuurgebieden die in het “soepbord” zijn aangelegd. Zij vinden die nieuwe natuur maar niks. “De ambtenaren beloofden weidevogels maar we kregen pitrus en distels. Dat spul is ook overgewaaid naar onze tuin. Je krijgt het er met geen mogelijkheid meer uit”. Vroeger toen melk nog meer waard was dan natuur joegen de boeren hier hun koeien door het brede rivier naar de weilanden aan de overkant. “Move ‘em out, head ‘em up, Rawhide….”, het Wilde Westen in Groningen. Die tijden lijken voorgoed voorbij, de omvorming van akkerland tot moeras lijkt onafwendbaar nu het land steeds verder daalt. Maar de buurman van onze gastheer heeft zich er nog niet bij neergelegd. “Hij heeft zijn land aan een andere boer verkocht. Voor minder geld dan de opkoper van de overheid bood”, grinnikt hij tevreden.

Glijmiddel

Volgens de kaart lopen we ergens tussen Denemarken en Spitsbergen. Wat zouden deze dorpen met die gebieden van doen hebben gehad? Op een paaltje in de velden met riet en pitrus heeft, zoals het hoort, een buizerd post gevat. Van verre is boven de rietvelden en de aangeplante bossen de kerktoren van Slochteren te zien. Onder al die nieuwe natuur ligt op drie kilometer diepte een poreuze zandsteenlaag van 250 miljoen jaar oud. Tot vijftig jaar geleden zat deze boordevol gas. Sindsdien is al meer dan de helft van dat gas naar gasfornuisjes, kachels en fabrieken in Europa gepompt. Het heeft fiks bijgedragen aan de welvaart van ons land. Zoals Vonhof, oud commissaris van de koningin in Groningen, het eens beeldend zei: “Belgie = Nederland – aardgas”. Marcel van Dam noemde de 160 miljard euro die het gas tot nu toe heeft opgebracht het glijmiddel van de Nederlandse polderpolitiek. De meest onbetaalbare compromissen bleken mogelijk, van een doorlaatbare Oosterscheldedam tot het lozen van overtollige arbeidskrachten in de W.A.O.

Steekvlam

In het vlakke land zien we af en toe een stukje asfalt met hoge hekken er omheen. Door het gaas turen we naar buizen en kranen, een stuk groter dan die in de badkamer, dat wel, maar verder is er eigenlijk niets te zien. Op een lange, rechte weg bij Kolham zien we in de verte een man met hond. Aan hem willen we vragen waar het gas werd ontdekt. Als we dichter bij komen, trekt de man, dun wit haar en vlossige baard, zich behoedzaam terug op zijn erf. Vandaar kijken de bejaarde boer en zijn zwarte hond ons aan. Blaffen doet het beest niet. We groeten en roepen over het hek: “Waar is het aardgas gevonden?” Stram schuifelt de man dichterbij. “Daar, op het land van boer Boon”, wijst hij vastberaden. De dag dat het gas werd ontdekt, kan hij zich nog goed herinneren. Boer Boon ploegde, stak een sigaret aan, gooide de lucifer weg en boem daar was het gas: een enorme steekvlam verlichte de hemel. Wekenlang bleef deze branden. “De kinderen konden maar moeilijk in slaap komen”.

Plaats van herinnering

Waar nu in alle eenzaamheid een grote schuur vol met graffiti staat, daar moet de boortoren hebben gestaan. Pas na zes weken boren kwam het gas omhoog en werd de vlam ontstoken. Machtig mooi moet dat zijn geweest: al die mannen in besmeurde oliepakken onder een rood gekleurde hemel. Nu we weten wat hier is gestart, heeft de kale akker iets indrukwekkends. Niets meer van te zien, maar wel weten, dat is pas echt geschiedenis. Wanneer we nog eens goed kijken, valt op dat achter de schuur een vierkant stuk akker enkele decimeters hoger ligt dan het omliggende land. Daar moet de boortoren hebben gestaan. Vijf of zes reeën houden ons al die tijd scherp in de gaten. Wanneer we weer lopen, rennen ze door het aardappelveld naar een dammetje in een sloot en weg zijn ze. Die beesten zijn niet nieuw die weten de weg inmiddels, dat is duidelijk.
Binnenkort zal hier een kunstwerk het begin van de geschiedenis van het aardgas in de Nederlandse samenleving markeren. Een samenleving die nog wel eens kan profiteren van de energiecrisis. De schaarste aan olie zal de inkomsten van de Nederlandse staat verder omhoog jagen. Of deze bodemschat genoeg oplevert om de dips van de kredietcrisis en vergrijzing te doorstaan zal pas over vijftig jaar duidelijk worden.